Thuế đối ứng khó giải được thâm hụt thương mại cho Mỹ

Tuần qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục nhắc đến kế hoạch áp thuế nhập khẩu đối ứng (reciprocal tariff) với các đối tác thương mại của nước này. Khái niệm này nghe có vẻ đơn giản, nghĩa là Mỹ sẽ tăng thuế với hàng hóa ngang bằng với mức thuế nước xuất khẩu áp lên hàng hóa của Mỹ.

“Nếu họ đánh thuế chúng ta, chúng ta cũng đánh thuế họ”, ông Trump nói. “Nếu thuế của họ ở mức 25%, chúng ta cũng 25%. Nếu họ 10%, chúng ta cũng 10%. Và nếu họ cao hơn 25%, chúng ta cũng vậy”, ông giải thích thêm.

Nguồn cơn đến từ việc ông và các cố vấn cho rằng các nước khác đánh thuế hàng Mỹ cao hơn mức Mỹ áp cho hàng nhập khẩu của họ, gây bất lợi cho các doanh nghiệp và nền công nghiệp Mỹ.

Nhà Trắng chỉ ra một số ví dụ về mất cân bằng đặc biệt nghiêm trọng như Brazil đánh thuế nhập khẩu ethanol 18%, trong khi Mỹ chỉ áp 2,5%. Ấn Độ đánh thuế xe máy nhập khẩu mức 100% còn Mỹ là 2,4%. Châu Âu áp thuế 10% với xe nhập khẩu, gấp bốn lần mức thuế 2,5% Mỹ áp dụng với xe con.

Tóm lại, chính quyền Trump cho rằng mất cân bằng trong mức thuế dẫn đến tình trạng thâm hụt thương mại khổng lồ và dai dẳng. Thực tế, kể từ năm 1975, Mỹ chưa bao giờ xuất siêu.

Tuy nhiên, mức thuế quan nước ngoài cao hơn mà Trump phàn nàn không được các nước áp dụng tùy tiện và lén lút. Hiện thuế quan của Mỹ thường thấp hơn các đối tác, một phần cũng từ sự vận động của họ trong quá khứ.

Sau Thế chiến II, Mỹ ra sức thúc đẩy các nước giảm rào cản thương mại và thuế quan, với quan điểm rằng giao thương tự do sẽ thúc đẩy hòa bình, thịnh vượng và xuất khẩu, thông qua hoạt động gọi là Vòng đàm phán Uruguay, kéo dài từ năm 1986 đến 1994.

Vòng đàm phán này đi đến ký kết Hiệp định Marrakesh ngày 15/4/1994, dẫn đến thành lập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 1995. Đây là vòng đàm phán thương mại lớn nhất lịch sử, với sự tham gia của 123 quốc gia, nhằm tự do hóa thương mại toàn cầu và giảm rào cản thuế quan.

Theo thỏa thuận, các quốc gia có quyền đặt mức thuế riêng với các sản phẩm khác nhau nhưng theo nguyên tắc “tối huệ quốc” (most favored nation), quy định sự đối xử bình đẳng và không phân biệt. Nghĩa là, mức thuế mà ông Trump phàn nàn không chỉ nhắm vào Mỹ mà áp dụng cho tất cả.

Từ trước khi muốn áp dụng thuế đối ứng, ông Trump đã áp thuế lên thép, nhôm, máy giặt, tấm pin mặt trời và gần toàn bộ hàng Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu. Chỉ ba tuần sau khi bước vào nhiệm kỳ hai, ông áp thuế bổ sung 10% đối với hàng Trung Quốc, tăng thuế thép và nhôm nhập khẩu, áp thuế 25% hàng từ Canada và Mexico nhưng sau đó trì hoãn trong 30 ngày, định áp thuế ôtô từ tháng 4.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy thuế quan không hiệu quả trong việc thu hẹp thâm hụt thương mại. Bất chấp các loại thuế mà Trump áp đặt nhiệm kỳ đầu và được ông Biden duy trì, thâm hụt thương mại của Mỹ vẫn tăng lên 918 tỷ USD vào năm ngoái, mức cao thứ hai trong lịch sử.

Các nhà kinh tế lý giải rằng nguyên nhân thâm hụt thương mại không phải do chính sách thuế mà đến từ các yếu tố đặc thù của nền kinh tế Mỹ. Chính phủ liên bang duy trì mức thâm hụt ngân sách lớn trong thời gian dài và người tiêu dùng Mỹ chi tiêu mạnh, dẫn đến tổng mức tiêu dùng và đầu tư của Mỹ tăng cao.

Trong 100 năm qua, nợ công của Mỹ đã tăng từ 395 tỷ USD vào 1924 lên 35.460 tỷ USD vào kết thúc năm tài chính 2024, tức quý III năm ngoái. Cùng với đó, kinh tế Mỹ gần đây vượt trội hơn so với các nền kinh tế tiên tiến khác. Từ trước Covid-19 đến giữa năm ngoái, GDP Mỹ đã tăng gần 9%, so với chỉ 5,5% của Canada và 1,9% của Liên minh châu Âu và giàm 2% ở Đức.

Điều này nghĩa là sức chi tiêu tiêu dùng tăng mạnh, khiến nhu cầu nhập khẩu hàng hóa càng cao hơn. Kết hợp chi tiêu công bạo tay và tiêu dùng mạnh mẽ khiến một phần nhu cầu phải được đáp ứng bằng hàng hóa và dịch vụ từ nước ngoài.

Kimberly Clausing, chuyên gia tại Đại học California, Los Angeles (UCLA), cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ nói thâm hụt thương mại thực chất là tình trạng mất cân đối vĩ mô, bắt nguồn từ sự thiếu tiết kiệm trong chi tiêu ngân sách và không muốn tăng thuế. “Cho đến khi giải quyết được những vấn đề này, Mỹ vẫn sẽ tiếp tục duy trì thâm hụt thương mại”, bà lý giải.

Các chuyên gia cũng nghi ngờ về tính khả thi của thuế đối ứng. Đến nay, Nhà Trắng không công bố nhiều chi tiết. Ông Trump đã chỉ đạo Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick chuẩn bị báo cáo vào ngày 1/4 về cách triển khai.

Antonio Rivera, chuyên gia tại công ty luật ArentFox Schiff, cựu luật sư của Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ, cho biết còn nhiều câu hỏi chưa được giải đáp. Ví dụ, Mỹ sẽ xem xét hàng nghìn mặt hàng và điều chỉnh mức thuế theo từng quốc gia hay không? Hay liệu Mỹ sẽ xem xét mức thuế trung bình của mỗi quốc gia và so sánh Mỹ? Ngoài ra, có phương pháp nào hoàn toàn khác không?

Stephen Lamar, Chủ tịch kiêm CEO của Hiệp hội May mặc & Giày dép Mỹ nói kế hoạch thuế đối ứng tạo ra một môi trường kinh doanh vô cùng hỗn loạn. “Rất khó để lập kế hoạch dài hạn một cách bền vững”, ông nói.

Ngoài ra, thuế quan đánh lên hàng nhập khẩu nhưng cuối cùng thường do người tiêu dùng gánh chịu, làm tăng rủi ro lạm phát. Không hào hứng với kế hoạch thuế đối ứng nhưng một số chuyên gia cho rằng khả năng ông Trump dùng nó làm công cụ đe dọa, buộc các nước ngồi lại đàm phán thương mại.

“Đây có thể là tình huống đôi bên cùng có lợi”, Christine McDaniel, cựu quan chức thương mại Mỹ hiện làm việc tại Trung tâm Mercatus thuộc Đại học George Mason đánh giá.

Hôm 13/2, trong cuộc gặp song phương đầu tiên tại Nhà Trắng, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng thống Mỹ Donald Trump thống nhất sớm bắt đầu các cuộc đàm phán thỏa thuận thương mại và giải quyết bế tắc thuế quan. “Ông Trump đang cố gắng thay đổi trật tự thương mại toàn cầu. Ấn Độ nhận ra điều này và đang tìm cách thực tế để giải quyết những khác biệt”, Raja Mohan, nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Nam Á (Singapore) bình luận.

Theo VnExpress