Làm thế nào để xăng sinh học E10 không bị quay lưng như E5?

Chuyên gia cho rằng việc thí điểm bán xăng sinh học E10 cần giải quyết được những “bài học” từ xăng E5, để thu hút và hấp dẫn hơn với người dùng.

Từ mai, 1/8, hai “ông lớn” Petrolimex và PVOIL sẽ thí điểm bán loại xăng này, trước mắt ở TP HCM, Hà Nội và Hải Phòng, nhằm thăm dò phản ứng người tiêu dùng. Xăng sinh học E10, với thành phần gồm 10% ethanol sinh học pha trộn cùng 90% xăng khoáng, được xem là giải pháp quan trọng nhằm giảm phát thải CO₂, thúc đẩy ngành nông nghiệp ethanol.

Cách đây 7 năm, xăng sinh học E5 cũng từng được kỳ vọng tương tự. Nhớ lại khi đó, anh Trịnh Văn Thăng (phường Tây Mỗ, Hà Nội), kể đã sử dụng ngay khi Nhà nước có chủ trương thay thế RON92. Anh lúc ấy nghĩ sẽ giúp giảm khí thải, giá lại rẻ hơn xăng thường.

Nhưng từ năm 2020, anh đã “quay lưng” khi nâng cấp lên dòng xe đời mới, được khuyến nghị dùng xăng RON95 để vận hành tối ưu. Dù giá loại xăng này cao hơn xăng sinh học E5, anh vẫn chấp nhận chi thêm để xe chạy êm và bền máy hơn. “Xe mà kêu to hay ì máy thì vừa tốn xăng vừa thêm tiền sửa”, anh nói.

Không chỉ riêng anh Thăng, nhiều người dùng khác cũng lần lượt quay lưng với xăng E5. Cách đây 2 năm, một doanh nghiệp sở hữu 5 cây xăng tại Bình Dương phải dừng bán loại nhiên liệu này do sức tiêu thụ quá thấp.

“Một bồn xăng RON95 bán hết trong 3 ngày thì E5 phải nửa tháng mới xong”, đại diện doanh nghiệp nói. Theo ông, khi E5 bắt đầu được phân phối rộng rãi vào 2018, sản lượng bán ra từng đạt 35-40% so với RON95. Nhưng chỉ vài năm sau, tỷ lệ này liên tục giảm. Tính đến cuối 2023, tại hệ thống của họ, E5 chỉ còn chiếm 10% lượng xăng bán ra. Áp lực chi phí tồn kho, chôn vốn và bảo quản khiến doanh nghiệp đành tạm biệt mặt hàng này.

Theo báo cáo từ các địa phương, xăng sinh học E5 chỉ có tỷ lệ tiêu thụ cao, chiếm hơn 50% so với xăng khoáng, ở các vùng sâu, vùng xa, nơi thu nhập còn thấp và xe máy cũ vẫn phổ biến. Ngược lại, tại các thành phố lớn, nơi thu nhập cao hơn và xe đời mới nhiều hơn, tỷ lệ tiêu thụ E5 lại rất thấp, có nơi chỉ đạt khoảng 15%.

Song, giới chuyên gia cho rằng việc triển khai bán xăng E10 mở rộng trên thị trường cần giải quyết được những “bài học” từ E5.

Nhắc lại về quá trình triển khai xăng sinh học, ông Đào Duy Anh, Phó cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) cho biết nhu cầu E5 giảm trong những năm gần đây do loại nhiên liệu này dùng nền RON92, vốn phù hợp cách đây hơn 10 năm. Trong khi đó, đa số phương tiện đời mới đều thiết kế cho loại xăng có chỉ số octan cao hơn (RON95).

Bên cạnh đó, chính sách ưu đãi cho xăng sinh học chưa đủ mạnh (thuế, phí, cơ chế vận hành) khiến các bên tham gia chuỗi (nhà máy sản xuất ethanol, phối trộn, bán lẻ) chưa có động lực để duy trì và mở rộng. Ngoài ra, một số địa phương triển khai chưa liên tục, thiếu đồng bộ, dẫn đến hiệu quả không đồng đều. Một bộ phận người tiêu dùng vẫn còn băn khoăn về chất lượng xăng sinh học, dù thực tế đã được chứng minh an toàn.

Về giải pháp, đại diện doanh nghiệp bán lẻ ở TP HCM kỳ vọng sản phẩm mới sẽ được cải tiến để thu hút người tiêu dùng tốt hơn, như nâng cao hiệu suất để động cơ vận hành êm và tiết kiệm, tăng độ bền bảo quản, có chính sách giá cạnh tranh, truyền thông rõ ràng hơn về lợi ích môi trường – kinh tế, đồng thời đảm bảo hạ tầng phân phối đồng bộ để giữ ổn định chất lượng.

Việc kinh doanh xăng E10 cũng đòi hỏi sự chuẩn bị nghiêm túc về hạ tầng, công nghệ, bồn chứa chuyên dụng cho cồn nhiên liệu, cùng với sự phối hợp chặt chẽ từ các nhà máy lọc dầu. Vì vậy, ông Trần Ngọc Năm, thành viên Hội đồng quản trị, Phó tổng giám đốc Petrolimex, đề xuất Bộ Công Thương sớm chỉ đạo cụ thể về tiến độ triển khai, để các thương nhân đầu mối chủ động đầu tư và chuyển đổi hệ thống. Đồng thời, ông kiến nghị điều chỉnh một số tiêu chuẩn kỹ thuật trong TCVN hiện hành cho phù hợp với nguồn xăng khoáng trên thị trường quốc tế và tương thích với tiêu chuẩn kỹ thuật trong khu vực.

Cùng quan điểm, ông Bùi Ngọc Bảo, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam, cho rằng việc triển khai sử dụng nhiên liệu sinh học đồng bộ cả nước cần có lộ trình chuẩn bị tối thiểu 6 tháng. Nhà điều hành cũng cần sớm sửa một số bất cập liên quan đến thị trường, chất lượng sản phẩm, quản lý kinh doanh xăng dầu, quy chuẩn với xăng E10…

Chuyên gia này cũng kiến nghị cơ quan quản lý rà soát cơ chế, đơn giản hóa để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Bởi theo ông, cơ chế quản lý vẫn còn nhiều thủ tục chồng chéo. “Ở nhiều nước phát triển, mặt hàng xăng chỉ chịu 3-4 quy chuẩn kỹ thuật bắt buộc, trong khi ở Việt Nam có tới 35 quy chuẩn, chịu quản lý của nhiều bộ ngành”, ông dẫn chứng.

Đánh giá chuyển đổi sang xăng sinh học là đúng đắn, nhưng theo ông Giang Chấn Tây, Giám đốc Công ty Bội Ngọc (kinh doanh xăng dầu tại Trà Vinh cũ), nếu thị trường tồn tại song song các loại xăng khác như RON95, sẽ khiến người tiêu dùng không có động lực thay đổi. Theo ông, nếu muốn E10 trở thành tiêu chuẩn nhiên liệu quốc gia, Chính phủ cần có bước đi dứt khoát, thậm chí, chỉ lưu hành một loại xăng duy nhất.

“Tất cả nguồn cung – từ sản xuất trong nước đến nhập khẩu – nên được pha chế E10 ngay từ đầu. Khi không còn lựa chọn thay thế, người tiêu dùng sẽ tự động sử dụng mà không cần cưỡng ép”, ông nói. Mô hình này, theo ông, giúp doanh nghiệp không phải đầu tư thêm hệ thống trữ và bơm xăng riêng, đồng thời tránh được tình trạng tồn kho, hao hụt và giảm chất lượng – những bài học từ thất bại của xăng E5 trước đây.

Để tránh tâm lý e ngại, ông đề xuất các bộ ngành cân nhắc đặt tên sản phẩm dễ tiếp cận hơn, đồng thời hạn chế các thông tin gây hiểu lầm về chất lượng E10. “Không cần tuyên truyền nhiều, chỉ cần chính sách rõ ràng, thống nhất và không tạo ra lựa chọn thay thế. Thị trường sẽ tự điều chỉnh”, ông nói.

Bộ Công Thương cho biết đang xây dựng các ưu đãi về thuế, phí bảo vệ môi trường, đồng thời điều chỉnh quy chuẩn xăng nền, phương tiện phù hợp khi phối trộn.

Việt Nam đang chuẩn bị cho lộ trình chuyển đổi sang xăng sinh học E10, từ đầu 2026 loại xăng này được bán trên toàn quốc, cùng với các loại hiện tại. Hiện, nhiều quốc gia luật hóa và yêu cầu sử dụng bắt buộc xăng sinh học. Lần này khi E10 được áp dụng, anh Trịnh Văn Thăng nói vẫn sẽ thử chuyển sang dùng nếu sản phẩm này đảm bảo chất lượng, giá cả hợp lý. Phía đại diện doanh nghiệp ở Bình Dương kể trên cũng nói sẵn sàng tham gia phân phối xăng sinh học E10 nhằm đa dạng hóa nguồn hàng. Tuy nhiên, cả hai hy vọng xăng E10 sẽ không thất bại như E5 trước đây.